Yörüngesi salatalığa benzeyen ötegezegen bilim insanlarını şaşkına çevirdi

Bilim insanları bugüne kadarki en tuhaf yörüngelerden birine sahip bir ötegezegen keşfetti. Yıldızının etrafındaki turunu atarken salatalığa benzer bir yol izleyen gezegen, uzun zamandır merak konusu olan sıcak Jüpiterlerin oluşum sürecine ışık tutuyor.

Jüpiter'e yakın büyüklük ve kütledeki gaz devleri olan sıcak Jüpiterler, yıldızlarına çok yakın bir yörüngede dönmeleri ve bunun sonucunda çok yüksek bir yüzey sıcaklığına sahip olmalarıyla tanımlanıyor. Bu gökcisimleri yıldızlarına, Merkür'ün Güneş'e uzaklığından çok daha yakın.

Ötegezegenler Güneş Sistemi'nin dışındaki gezegenleri ifade ediyor. Bugüne kadar tanımlanan yaklaşık 5 bin 600 ötegezegenin 300 ila 500'ü sıcak Jüpiter sınıfına giriyor.

Bilim insanları sıcak Jüpiterlerin ilk başta yıldızlarından uzak olduğunu ve zaman içinde ona yaklaştığını düşünüyor. Ancak bu kadar büyük kütleli cisimlerin nasıl böylesi yakın bir yörüngeye girdiği sorusuna cevap bulunamıyor. 

NASA'nın Geçiş Halindeki Ötegezegen Araştırma Uydusu'nun (TESS) ilk kez 2020'de saptadığı TIC 241249530 b adlı ötegezegen, bu sorunun cevaplanmasını sağlayabilir. 

Gezegene dair incelemelerini hakemli dergi Nature'da dün yayımlanan bir makalede açıklayan bilim insanları, bu gökcisminin sıcak Jüpiter'e dönüşme sürecinde olduğunu düşünüyor. 

2020'de TESS, Dünya'dan 1100 ışık yılı uzaktaki TIC 241249530 adlı yıldızın parlaklığında bir azalma saptamıştı. Bu durumun yıldızın önünden Jüpiter büyüklüğünde bir cismin geçtiği anlamına geldiğini düşünen gökbilimciler farklı teleskoplarla başka gözlemler yaptı. 

İncelemeler sonucu, yıldızın etrafında dönen ve TIC 241249530 b adı verilen ötegezegenin Jüpiter'in 5 katı kütleye sahip olduğu ortaya çıktı. Asıl ilginç olan şeyse cismin eksantrik yörüngesiydi. 

Astronomide cisimlerin yörüngeleri 0'la 1 arasında bir eksantriklik ölçeğinde değerlendiriliyor. 0, tam bir daire şeklini ifade ederken 1'e yaklaştıkça cismin yörüngesi daha uzun bir hal alıyor. Dünya'nın yörünge eksantrikliği 0,02 ve Plüton'unki 0,25. 

Yeni keşfedilen ötegezegenin yörüngesiyse 0,94'lük bir eksantrikliğe sahip. Cismin yörüngesinin salatalığa benzediğini söyleyen bilim insanları yıldızı etrafındaki dönüşünü yaklaşık 6 ayda tamamladığını belirtiyor. 

Yıldızına yaklaşık 5 milyon kilometre mesafedeki gezegen, eksantrik yörüngesi nedeniyle muazzam sıcaklık dalgalanmaları yaşıyor. Bilim insanları en yakın olduğu zamanlarda titanyumu eritebilecek bir ısıya ulaşan gezegenin, en uzak halinde Dünya'daki ılık bir yaz günü gibi olduğunu söylüyor. 

Araştırmacılar bu gözlemlerden dolayı TIC 241249530 b'nin sıcak Jüpiter'e dönüşme sürecinde olduğunu ve yıldızına gittikçe yakınlaşacağını düşünüyor. Çalışmanın başyazarı Arvind Gupta şöyle diyor:

Gökbilimciler 20 yılı aşkın süredir sıcak Jüpiterlerin öncüsü olabilecek ya da göç sürecindeki ara ürün olan ötegezegenleri arıyor. Bu nedenle böyle bir gezegen bulduğumda çok şaşırdım ve heyecanlandım.

TIC 241249530 b'nin bir diğer tuhaflığı da yıldızına ters yönde dönmesi. Güneş Sistemi'nde görülmeyen bu duruma ötegezenlerde de nadir rastlanıyor. 

Gökbilimciler bu yıldız ve gezegen sisteminde bir yıldız daha olduğunu tespit etti. TIC 241249530 b'nin etrafında döndüğü yıldızla daha dışarıdaki diğer yıldızın birbirleri etrafında çarpık bir yörüngede döndüğü tespit edildi.

Ötegezegenin tuhaf yörüngesini anlamak adına bilgisayar simülasyonlarına başvruran ekip, diğer yıldızın, bu çarpıklık nedeniyle gezegenin yörüngesini etkilediği sonucuna vardı. 

Çalışmanın ortak yazarı Jason Wright "Birçok yörünge dönüşü boyunca bu dış yıldızın kütleçekim etkisi, TIC 241249530 b'nin yörüngesini değiştirerek gittikçe daha uzun hale getirdi" diyor. 

Bilim insanları gezegenin yörünge dönüşünün bu etki nedeniyle yüzlerce milyon yıl içinde kısalarak 167 günden birkaç güne düşeceğini tahmin ediyor.  

Daha önce sıcak Jüpiter olma yolunda ilerlerken keşfedilen tek ötegezegen HD80606b adlı cisimdi. Yörünge eksantrikliği 0,93 olan cisim yıldızıyla aynı yönde dönüyordu. Wright "Bu son derece eksantrik iki gezegen sıcak Jüpiter statüsüne doğru evrimleşirken 'suçüstü yakalandı'" diyerek şöyle ekliyor:

HD80606b gibi bu gezegen de Jüpiter'in kütlesinin birkaç katı ve bu da sıcak Jüpiterleri oluşturan kanalın, yalnızca en büyük gezegenlere uygun olabileceğine işaret ediyor.

Araştırmacılar James Webb Uzay Teleskobu'yla TIC 241249530 b'yi inceleyerek hızla artan sıcaklığa nasıl tepki verdiğini öğrenmeyi amaçlıyor.