Özer Kanlı: Egemenlik devredilmez; konfederasyonlar, gönüllü ortaklıklardır

Kıbrıs müzakerelerinde zaman zaman tartışmaya açılan “konfederal çözüm” kavramı, siyasetin gündemine yeniden girdi. Peki konfederal bir devlet nasıl işler? Hangi yönleriyle federasyondan ayrılır?

Gazeteci-yazar Özer Kanlı, “konfederal yapılar tarih boyunca egemenlik paylaşımı değil, egemenlik işbirliği üzerine kuruludur” diyerek hem tarihsel örnekleri hem de güncel yansımalarını anlattı.

KONFEDERAL DEVLETİN TEMEL MANTIĞI NEDİR?

“Konfederasyonun en temel özelliği, egemenliğin üye devletlerde kalmasıdır.

Yani her üye devlet, kendi başına bağımsız ve egemen bir devlettir. Uluslararası alanda tanınan statüsünü korur; ortak merkeze egemenliğini devretmez. Sadece belli konularda — örneğin savunma, dış politika, ticaret veya ulaştırma gibi alanlarda — yetki paylaşımına gider.

Bu nedenle konfederasyon, bir “üst devlet” değil, bağımsız devletler arası bir işbirliği modelidir.”

ÜYE DEVLETLERİN KATILIMI VE AYRILMASI NASIL OLUR?

“Konfederasyonlara devletler gönüllü olarak katılır ve yine gönüllü olarak ayrılabilirler.

Bu yönüyle bağlayıcı bir üst otorite söz konusu değildir.

Üyelik bir anayasa ile değil, uluslararası nitelikte bir antlaşma ile düzenlenir. Dolayısıyla üye devlet isterse, antlaşmadan çekilerek konfederasyondan ayrılabilir. Bu durum federasyonlardan çok net biçimde ayrışır.”

KURUCU ANTLAŞMA NEDİR? ANAYASA İLE FARKI NEDİR?

“Konfederasyonlar bir kurucu antlaşma veya “pakt” temelinde kurulur. Bu antlaşma üye devletlerin haklarını, görevlerini, ortak kurumların yetkilerini ve işleyiş biçimini düzenler.

Yani konfederasyonlar anayasal değil, uluslararası hukuk temelinde işler. Federasyonlarda ortak bir anayasa vardır; konfederasyonlarda ise antlaşma egemen devletler arasında yapılmış bir sözleşmedir.

MERKEZİ YAPI NASIL İŞLER?

“Konfederasyonlarda merkezî otorite zayıftır.Ortak konsey veya meclis gibi kurumlar, kararlarını doğrudan vatandaşlara değil, üye devletlere uygulatır. Yasama, yürütme ve yargı alanlarında sınırlı yetkiler söz konusudur. Bir başka deyişle, konfederal merkez vatandaş üzerinde değil, devletler üzerinde etkilidir.

KARARLAR NASIL ALINIR?

“Çoğu zaman oybirliği esastır; her devletin veto hakkı vardır. Bazı modern örneklerde ise sınırlı alanlarda oyçokluğu uygulanır. Bu durum karar alma süreçlerini yavaşlatabilir ama aynı zamanda üye devletlerin egemen eşitliğini de korur.

KONFEDERAL YAPININ AMAÇLARI SINIRLI MIDIR?

“Evet, konfederasyonlar genellikle belirli alanlarda işbirliği için kurulur.Savunma, dış politika, gümrük birliği, ticaret, ulaşım gibi konular bunların başında gelir. Bu alanların dışında her üye devlet kendi iç işlerinde tamamen bağımsız hareket eder. Dolayısıyla konfederasyonlar sınırlı amaçlı ittifaklardır.”

ULUSLARARASI ALANDA KİM TEMSİL EDİLİR?

“Uluslararası temsil yetkisi genellikle üye devletler arasında paylaşılır. Eğer ortak temsil varsa bile bu temsil, tüm üye devletlerin onayına bağlıdır. Yani konfederasyon adına yapılacak her dış temas, tüm tarafların rızasını gerektirir.”

VATANDAŞLIK TEK MİDİR?

“Hayır. Konfederal sistemlerde genellikle ortak vatandaşlık yoktur. Her birey sadece kendi devletinin vatandaşıdır. Bu durum, konfederasyonların siyasi değil, hukuki ve işlevsel birliktelikler olduğunu gösterir.”

TARİHTE KONFEDERASYON ÖRNEKLERİ NELERDİR?

“Tarihte birçok örnek var. Amerika Birleşik Devletleri, 1776’dan 1787’ye kadar bir konfederasyon olarak var oldu; daha sonra federal anayasaya geçti. İsviçre Konfederasyonu da 1291’den 1848’e kadar bu yapıda kaldı ve zamanla federasyona dönüştü. Bugün Avrupa Birliği de bazı yönleriyle gevşek konfederal özellikler taşıyor.”

KONFEDERASYON MODELİ NEYİ ANLATIR?

“Özetle, konfederasyonlar egemen devletlerin ortak çıkarları için kurduğu gevşek birliklerdir.

Her devletin kendi kimliği, bayrağı, yasası, vatandaşlığı vardır. Ancak belirli konularda işbirliği yaparlar. Bu yönüyle konfederasyon, “birlikte egemenlik” değil, “egemenlikler arası uyum” modelidir.”