14 yıldır nüfusunu saymayan KKTC, hayat pahalılığını 20 yıllık sepetle ölçüyor!

Türkiye'de tüketim sepeti, her yılın başında belirleniyor. 

Güney Kıbrıs’ta, 5 yılda bir yapılan Hanehalkı Bütçe Anketi sonuçlarına göre belirlenen bu sepet,KKTC’de ise tam 20 yıllık...

Memur-Sen, geçtiğimiz gün yaptığı açıklamada ülkedeki hayat pahalılığı artışının toplum üzerindeki etkilerine dikkat çekerek, istatistiksel tespit yöntemlerinin güncellenmesi çağrısı yaptı.

Sendika, İstatistik Kurumu’nun yaklaşık 20 yıldır aynı kriterlerle hayat pahalılığı oranlarını belirlediğini, bu nedenle açıklanan verilerin halk nezdinde karşılık bulmadığını savundu.

Memur-Sen ayrıca, asgari ücrete yılda iki kez zam yapılması gerektiğini belirterek, sosyal devlet ilkesinin bu doğrultuda hayata geçirilmesini talep etti.

MEVCUT SİSTEM NASIL ÇALIŞIYOR?

Hayat pahalılığı ya da teknik adıyla Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE), belirli bir dönemde piyasada satılan ürün ve hizmetlerin fiyatlarının ortalama değişimini ölçer.

Bu endeks, enflasyon oranlarını belirlemede ve maaş-artış mekanizmalarının düzenlenmesinde temel göstergelerden biri…

KKTC’de de bu hesaplama, Devlet Planlama Örgütü’ne (DPÖ) bağlı İstatistik Kurumu tarafından yapılmaktadır. Ancak Memur-Sen, bu kurumun kullandığı “tüketim sepeti”nin yani hangi ürünlerin, hangi oranlarla ölçüme dâhil edildiğine dair kriterlerin yaklaşık 20 yıldır güncellenmediğini ve bu nedenle reel durumu yansıtmadığını savunuyor.

SEPETTE DVD , MP3 ÇALAR....

En son “DVD-Room” kriteri ile gündeme gelen ve büyük ölçüde "dalga konusu" olan sepet hakkında İstatistik Kurumu'nun, hayat pahalılığı hesaplamasında CD, DVD, MP3 Çalar, DVD Oynatıcı gibi ürünlerin yerine, çevrimiçi müzik platform, harici disk ve taşınabilir medya oynatıcı ücretlerindeki fiyat değişikliklerini hesaba dahil edeceği duyurulmuştu.

Söz konusu durum özellikle sosyal medyada dalga konusu olmuş, meclis genel kurulunda da bir çok kez gündeme gelmişti. 

Kıdemli Vergi Uzmanı Göksel Saydam'ın başını çektiği bazı ekonomistler, en azından pandemi sonrası alışkanlıkları yansıtalım, uyarısı yapmışlardı.

“SEPET” NEDİR, NEDEN ÖNEMLİ?

TÜFE hesaplamalarında kullanılan tüketim sepeti, halkın ortalama tüketim alışkanlıklarına göre belirlenir.

Sepetin içeriği; gıda, barınma, ulaşım, sağlık, eğitim, giyim ve hatta eğlence gibi harcama kalemlerinden oluşur. Bu kalemlerin her birine bir ağırlık verilir. Örneğin bir ülkede halkın en çok harcama yaptığı kalem gıdaysa, bu kalemin endeks üzerindeki etkisi daha yüksek olur.

20 yıl boyunca güncellenmeyen bir sepet, halkın değişen tüketim alışkanlıklarını, yeni ürünleri veya bazı ürünlerin hayatımızdaki ağırlık değişimini hesaba katamaz. Örneğin 2004’te mobil iletişim veya internet harcamaları çok düşükken, bugün hayatın merkezinde yer alıyor.

Pandemiden önce yerleşik alışveriş alışkanlıkları pandemi sonrası büyük ölçüde değişerek yerleşti.

TÜRKİYE HER YILIN BAŞINDA GÜNCELLİYOR

Türkiye’de TÜFE, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından hesaplanıyor.

TÜİK, 2003 baz yıllı TÜFE serisini 2022’de güncellemiş; tüketim sepetini her yılın başında yeniden revize ediyor. Sepet içerikleri güncel tüketim eğilimlerine göre değişiyor. Bu da istatistiklerin daha sağlıklı olmasını sağlıyor.

Ancak Türkiye’de de TÜİK’in hesaplamaları zaman zaman güvenilirlik tartışmalarının odağında yer alıyor. Bu nedenle ENAG (Enflasyon Araştırma Grubu) gibi bağımsız araştırma kurumlarının hesaplamaları da kamuoyunun ilgisini çekiyor.

Bu durum, resmi verilerin tek başına toplumun algısını oluşturmakta yetersiz kalabileceğini gösteriyor.

HANGİ ÜLKELER NEYİ FARKLI YAPIYOR?

• İngiltere: Office for National Statistics (ONS), her yıl geniş kapsamlı tüketici anketleri yaparak sepet içeriğini günceller. Ayrıca “yaş gruplarına göre harcama kalıpları” gibi detaylı veri kırılımlarıyla daha hedefli analizler üretir.
• Almanya: Federal İstatistik Ofisi (Destatis), sepeti düzenli olarak günceller ve metodolojiyi şeffaf biçimde kamuoyuyla paylaşır. Fiyat değişimleri, sadece büyük marketlerden değil, küçük esnaf ve online alışveriş verileri üzerinden de takip edilir.
• Kanada: Statistics Canada, sepet güncellemelerini halkın kart harcamaları ve POS verilerine dayandırarak yapar. Dijitalleşen tüketim davranışlarını bu şekilde dahil eder.
• Güney Kore: İstatistik ofisi, tüketici alışkanlıklarındaki ani değişikliklere daha hızlı tepki verebilmek için üç yılda bir değil, yılda bir sepeti güncellemektedir.

MEMUR-SEN’İN TALEPLERİ NE?

1. Tespit kriterlerinin güncellenmesi: 20 yıl öncesinin tüketim alışkanlıklarına göre oluşturulmuş sepetin artık gerçeği yansıtmadığını belirten sendika, yeni sosyo-ekonomik yapıya uygun, güncel ve şeffaf kriterler talep ediyor.
2. Asgari ücrete yılda iki kez zam: Hayat pahalılığı oranlarının güvenilir ve güncel olması durumunda, bu orana bağlı olarak yılda iki kez maaş düzenlemesi yapılabileceğini vurguluyor.

 3.İstatistik Kurumu’nun bağımsızlaştırılması: Siyasal etkilerden uzak, teknik kadrolar tarafından yönetilen bir yapı kurulması gerektiğini ifade ediyor.

SADECE RAKAM DEĞİL, GÜVEN SORUNU

Hayat pahalılığı tespitinin teknik bir mesele olduğu kadar, güven meselesi de olduğu da açık.

Memur-Sen’in dile getirdiği bu tartışma, yalnızca istatistiksel güncellemeler değil, aynı zamanda kurumsal şeffaflık, sosyal diyalog ve ekonomik adalet taleplerini de içinde barındırıyor.

Hayat pahalılığını ölçmek için doğru kriterlere sahip olmak, yalnızca kamu maaşları veya asgari ücret için değil; toplumun tamamı için ekonomik politikalara olan güvenin temel taşını oluşturuyor…

GÜNEY KIBRIS’TA SEPET GÜNCELLEME KRİTERİ

Güney Kıbrıs’ta hayat pahalılığı ve enflasyon hesaplamalarında kullanılan “tüketim sepeti”, Kıbrıs İstatistik Dairesi (CYSTAT) tarafından hazırlanır ve Avrupa Birliği standartlarına uygun olarak güncelleniyor.

Bu sistem, AB İstatistik Ofisi Eurostat ile uyumlu biçimde çalışıyor.

1. Tüketim Anketlerine Dayalı Güncelleme (Household Budget Survey – HBS):

Güney Kıbrıs’ta tüketim sepeti, yaklaşık 5 yılda bir yapılan Hanehalkı Bütçe Anketi sonuçlarına göre güncellenir. Bu anket, hanehalklarının neye ne kadar harcadığını ayrıntılı olarak belirler ve tüketim alışkanlıklarındaki değişiklikleri yansıtır.

2. Ağırlıkların Güncellenmesi:

Sepetteki ürün gruplarının ağırlıkları da bu anket sonuçlarına göre yeniden belirlenir. Örneğin halk artık daha çok iletişime, internete ya da sağlık harcamalarına bütçe ayırıyorsa bu kalemlerin sepetteki etkisi artırılır.

3. Eurostat Uyumlu Yapı:

Güney Kıbrıs, Avrupa Birliği İstatistik Tüzüğü uyarınca Harmonized Index of Consumer Prices (HICP) sistemini de uygular. Bu nedenle sepet güncellemelerinde sadece ulusal değil, AB genelinde kabul edilen metodoloji esas alınır. Bu metodoloji, ülkeler arasında karşılaştırılabilirlik sağlar.

4. Dijital Harcama Verilerinin Kullanımı:

Son yıllarda, CYSTAT tıpkı diğer AB ülkeleri gibi POS (banka kartı) verileri, online alışveriş ve otomatik veri toplama sistemleri gibi dijital kaynakları da sepete veri sağlamak için kullanmaya başlamıştır. Bu da tüketici davranışlarındaki ani değişimlere daha hızlı yanıt verilmesini sağlar.

GÜNEY KIBRIS’TA 2023 SEPETİ ÖRNEĞİ

Güney Kıbrıs’ta sepette yer alan başlıca kategoriler (2023 verilerine göre):

• Gıda ve alkolsüz içecekler
• Konut (kira, elektrik, su)
• Ulaşım
• Haberleşme (internet, telefon)
• Sağlık
• Eğitim
• Lokanta ve oteller
• Eğlence ve kültür

Bu kategorilerin her birinin sepette farklı bir ağırlığı (yüzdesi) var. Örneğin konut harcamaları %20, ulaştırma %15, gıda %18 gibi oranlara sahip olabiliyor.

Bu oranlar, Hanehalkı Bütçe Anketi’ne göre belirleniyor.